CANSU OMRAK, Klinik Psikolog
Gördüğümüz anda yoğun duygular uyandıran, bizi şok edip donmamıza sebep olan hatta güne devam etmemizi zorlaştıran olaylar ile karşılaşırız. Özellikle sosyal medyada, belki varlığından bile haberdar olmadığımız bir yerdeki deprem, yangın, hiç tanımadığımız birinin acısı, ölümü gibi haberler bizi derinden etkileyebilir. Yakın zamanda gündeme gelen intihar haberlerinin tam da böyle bir etkiye sahip olduğu söylenebilir.
Dünya Ruh Sağlığı Federasyonu (WFMH), bu yıl Dünya Ruh Sağlığı Günü’nün temasını “İntihar ve Ruh Sağlığı” olarak belirleyerek, intihar konusunda farkındalığı artırmayı ve riskleri azaltmayı bir hedef olarak ortaya koymuştur. Yazılı ya da sosyal medyanın intihar üzerindeki olumsuz etkileri, ilişkisi henüz tam olarak bilinmese de intihar haberine maruz kaldığımızda, bizi zorlayan, yoğun duygularımızı etrafımızdakilerle paylaşmanın, isyanı dile getirmenin, “Bir şey yapmalıyım, yapmalıyız”, “Buna sessiz kalınamaz” gibi düşünceleri ifade etmenin, dayanışma talepleri yaratmanın doğal ihtiyaçlar olduğunu biliyoruz. Olaya dair duygu ve düşünceleri paylaşmak, benzer durumları yaşayan ya da yaşamış kişiler olduğunu, o kişiler ile ortak noktaları görmek, “yalnız olmadığımızı” fark etmek, hepimize iyi gelebiliyor. Bu paylaşımlar birlikteliği, dayanışmayı sağlayabileceği gibi, öte yandan ailesinde, yakın çevresinde intihar etmiş, intihar girişiminde bulunmuş, hala girişimleri olan, intiharı düşünen ya da herhangi bir başka nedenle tetiklenen, bu haberi görmeye hazır olmayan kişilerin zorlayıcı duygular hissetmesine, zorlanmasına neden olabiliyor. Dolayısıyla, hem bu haberi yapan kişilerin, kurumların, hem de bunları yaygınlaştıran, paylaşan kişilerin bazı unsurlara dikkat etmesi önemli oluyor.
Pek çok sağlık kurumu, sağlık alanında faaliyet gösteren oluşum, medya kurumu, gazeteci, intiharın önlenmesinde çalışan uzman ve kurumun bir araya gelerek oluşturduğu “İntiharı Raporlamak”[1] kılavuzu intihara dair paylaşımların zarar vermeden nasıl yapılabileceğine, dikkat edilmesi gerekenlere dair yol gösteriyor:
 |
|
| – İntiharın nasıl gerçekleştiği, yöntemi, mekanı gibi ayrıntılı bilgileri içeren haberleri paylaşmaktan kaçınabilirsiniz. | – Ölüm haberini bir intihar olarak tanımlayan, sadece genel bilgiler veren haberleri paylaşabilirsiniz. |
| – Varsa intihar mektubunun içeriğini paylaşmamaya, yaygınlaştırmamaya özen gösterebilirsiniz. | – İntihar mektubunun bulunduğunu ve incelenmekte olduğunu söyleyen haberleri paylaşmak daha iyi olabilir. |
| – Ölen kişinin kişisel bilgilerini, özel hayatını paylaşan haberden uzak durabilirsiniz. | – Ölen kişiyle ilgili ancak çok genel bilgiler paylaşılabilir. |
| – İntiharı, zorlayıcı olaylar karşısında kabul edilebilir, yaygın, doğal bir sorun çözme yöntemi olarak gösteren, bunu ima eden haberleri yaygınlaştırmamak önemlidir. | – İntihar düşünceleri olan kişilerin yardım alabilecekleri yerler, hizmetler ile ilgili bilgi veren, desteğin ve tedavinin işe yaradığını vurgulayan haberleri yaygınlaştırmak gerekir. |
| – İntiharın sebepleriyle ilgili spekülasyon yapmak, sebepleri basite indirgemek anlamlı değildir. | – İntiharın çok çeşitli bağlamları olabilir. Uyarı işaretlerini ve risk faktörlerini (psikolojik sorunlar, ilişki sorunları vb.) tanımlayan, bilgi veren paylaşımlar yapılabilir. |
| – İntihar haberlerinde, başlıkta ya da hikayede sansasyonel ayrıntılar veriliyorsa bunu paylaşmamak gerekir. | – Yas tutan bir aileye, yakınlarına duyarlı bir dil kullanan, özele, mahremiyete saygı duyan paylaşımlar destekleyici olabilir. |
| – İntiharı dramatikleştirmekten, romantikleştirmekten kaçınmak önemlidir. | – İntiharın kahramanlık, onur veya bir bireye veya gruba bağlılığa bağlı olduğuna dair algılara karşı koymak için bağlamını ve gerçekleri sunmak gerekir. |
| – “Bu bir salgın” veya “bir anda fırlayan” gibi tanımlayıcılar kullanarak, durumu abartılı göstermek herkese zarar verebilir. | – Güncel, doğru verileri araştırmak ya da doğruluğundan emin olduğunuz verileri paylaşmak önemlidir. |
Temel olarak, intihar söz konusu olduğunda doğru yaklaşımın hem ölen kişinin saygınlığının hem yakınlarının hem de buna maruz kalan, gören, duyan, okuyan tüm kişilerin ruhsal sağlığının korunmasına yönelik olduğunu söyleyebiliriz. Bunu yapabilmek için gazetecilerden, içerik üreticilerine, ruh sağlığı çalışanlarından, eğitimcilere, bir haberi paylaşma ve yaygınlaştırma gücü bulunan kişilerin, yani hepimizin sorumluluğu olduğunu akılda tutmak önemlidir.
İşte tam da bu nedenle, intiharla ilgili farkındalığın artması ve risk unsurlarının bilinmesi değerlidir. Örneğin, psikiyatrik sorunlar, madde kullanımı, ailenin psikiyatrik öyküsü, şiddet, ihmal, istismar, kayıplar, göç önemli risk unsurları arasında sayılabilir. “İntihar etmekten bahseden kişiler gerçekten intihar etmezler”, “Bir kere intihar etmeyi deneyen, bir daha denemez”, “İntihar üzerine konuşmak, intihar üzerine düşünmeyen kişilerin de aklına bu fikri sokar”, “Eğer biri ölmeyi kafasına koymuşsa, bunu kimse engelleyemez” gibi inanışlar doğru değildir. Biliyoruz ki; kendisini öldürmeyi planlayan insanların davranışlarında belirgin değişiklikler olur ve bu uyarı sinyallerini fark etmek son derece önemlidir. Örneğin, bir kişi kendini öldürmekten bahsediyor ya da ima ediyorsa, “Bu hayatta yaşamaya dair hiçbir şey yok”, “Hayatın anlamsızlığına artık dayanamıyorum, ölmek istiyorum” gibi cümleler kuruyor, çaresizlikten, yaşama amacının olmamasından, sıkışmışlık hislerinden söz ediyorsa, yeme ve uyku düzeninde belirgin bozulmalar varsa, öz-bakımına dikkat etmiyorsa, sosyal ortamından, sorumluluklarından uzaklaşıyor, odaklanmakta zorlanıyor, çok hızlı araba kullanmak, aşırı alkol almak, madde kullanmak gibi yaşamsak riskler alıyorsa bunlar intiharın uyarı sinyalleri olabilir[2],[3]. Tüm bu “sinyal”ler günlük hayatta pek çok kişinin anlık, günlük veya dönemsel olarak hissedebileceği duygular olabilir. Aynı olayı yaşayan kişiler farklı düzeylerde zorluk yaşayabilir, farklı düzeylerde etkilenebilir. Bunlar göz önüne alındığında kendi duygularının farkında olmak, olamayacak kadar yoğun ya da karışık ise “Bende bir şeyler farklı/ yolunda değil” diyebilmek ve yardım isteyebilmek çok kıymetlidir. Benzer şekilde bu sinyalleri biliyor olmak, paylaşmak, üzerine konuşabilmek paylaşmaya ve destek almaya, yapabileceğimizi düşündüğümüz fiziksel, duygusal psikolojik durumdaysak destek vermeye hazır olduğumuzu da göstermenin bir yolu olabilir. İntiharı konuşabilmek yakın çevreden destek almak önemli olmakla birlikte bir uzman ile görüşmenin önemi ve gerekliliği de göz ardı edilmemelidir.
Sosyal medyada, haberlerde intihara dair haberler, paylaşımlar görmenin zorlayıcı olabileceği ve herkesin bu paylaşımlardan farklı düzeylerde, farklı pencerelerden etkilenebileceğini unutmamak gerekir. Toplumsal olaylara karşı duyarlı olarak, benzer zorlayıcı durumları yaşamış ya da yaşayan kişilerin duygusal olarak tetiklenmesinin önüne geçerek, acıyı, üzüntüyü dile getirmek ve paylaşmak mümkün.
[1] https://reportingonsuicide.org/
[2] https://reportingonsuicide.org/
[3] İstanbul Bilgi Üniversitesi (2013). İntiharı Önleme Broşürü
