ELİF GÖKÇE, Klinik Psikolog
İntihar etmek, yaşamına son vermek, yok olmayı istemek, ortadan kaybolmayı arzulamak, bu şekilde yaşamak istememek ama yaşamak da istemek… İntiharın kendisine ve sebeplerine dair popüler kültürde birçok bilgi olsa da birçoğu mitten ibaret. Çoğu zaman korku veren ve belki kaçınılan bir konu olması sebebiyle intihar, engellenemez ve öngörülemez izlenimi veriyor. Korku karşısındaki ihtiyacımız bilgi ve güvendir. Ve tam da bu yüzden intihara dair gerçeklerin konuşabilmesi oldukça önemlidir.
Dünyada her 40 saniyede bir kişinin yaşamına son verdiğini belirten Dünya Sağlık Örgütü, 2019’da intiharı önlemeye odaklandığını açıklamıştır[1]. Türkiye’de ise, TÜİK verilerinden yapılan analizlere göre, yaklaşık olarak her gün sekiz kişi intihar ederek hayatını kaybetmektedir[2]. Öte yandan intihar sebeplerinin %40’ı “bilinmemektedir”. Benzer şekilde, yapılan araştırmalar, Türkiye’de ekonomik, eğitimsel düzeylerin ve/veya medeni halin intihar etme oranıyla ilişkisine dair bir net sonuç çıkarılamayacağını göstermektedir. Veriler, erkeklerin kadınlara göre daha fazla intihar ettiğini ortaya koymaktadır. En riskli gruplar ise 45-49 yaş arasındaki erkekler ile 15-19 yaş arasındaki genç kızlardır[3]. Birçok araştırma, intihar ile ruh sağlığı arasında doğrudan bir ilişki olduğunu göstermektedir[4]. İntihar din, ülke, yaşam tarzı fark etmeksizin her insan için bir risktir. Fakat intiharın önlenmesi mümkündür.
İntihar ile ilgili mitler
- “Kendini öldürmek isteyen söylemez, yapar” /“İntihar aniden olur, öngörülemez, engellenemez”: İntihar etme isteği olan kişi, kendisini çoğu zaman çaresiz, umutsuz ve hem yaşama hem ölme arzusu içinde bulur. Bu istek oldukça karmaşık duygudur ve birçok sebebi olabilir. Kişi içinde bulunduğu psikolojiyle alakalı olarak ölme ve yaşama isteğiyle ilgili yoğun duygu ve düşüncelere sahiptir. Bu ruh hali uzun sürebilir, çeşitli teşebbüslere dönüşebilir ve tekrar edebilir. İntihar fikri bir buz kütlesinin görünen kısmı gibi düşünülürse geri kalan kısmını anlamaya çalışmak son derece önemlidir. Dolayısıyla, bu karmaşık ruh hali içinde kişinin intihar etme isteğini ifade edebilmesi ve bunu diğerleriyle konuşabilmesi, yardım talep edebilmesi son derece koruyucudur. Her intihar etmeyi içeren cümle dikkate alınmayı hak eder. Kişinin mevcut durumunda ne kadar zorlandığını ve desteğe ihtiyacı olduğunu gösterir.
- “Öldürücü olmayan yollarla intihara teşebbüs edenler sadece dikkat çekmeye çalışırlar, niyetleri ciddi değildir” : Sayısız intihar yöntemi var ve bu yöntemlerin belirli özelliklere göre tercih edildiğini söylemek intiharın ciddiyetine gölge düşürüyor. Yöntemin ne derece ölümcül olup olmamasından bağımsız olarak kişinin intihara yöneldiği gerçeği üzerinden durmak önemlidir. İntiharı düşünen bir kişinin yöntemi üzerinden eleştirilmesi, dikkate alınmaması ve hatta “numara yapıyor” gözüyle bakılması zaten çaresizlik içindeki bir kişiyi daha da değersiz hissettirmeye götürebilir.
- “İntihara teşebbüs eden ölmek ister: İntihar etmeyi arzulayan bir kişi çoğu zaman birçok karmaşık ve çelişkili duyguyu aynı anda hisseder ve en önemlisi içinde bulunduğu halden memnun değildir. Bir başka deyişle, kişi yalnızca ölmek istemez, yaşamak da isteyebilir. Tüm bu duyguların, düşüncelerin konuşulabilmesi oldukça önemlidir.
- “İntihar hakkında konuşmak kişideki isteği artırır.”: Tam tersine korkulanı, bilinmeyeni, çekinileni konuşabilmek kişiye durumunu tekrar gözden geçirebilme şansı verir ve umudu arttıran bir unsurdur.
İntihar çok katmanlı ve bireysel olarak incelenmesi gereken bir konu olarak karşımıza çıkıyor. Her bir intihar durumu dikkate alınmalı ve kişinin kendisini ifade edebilmesine imkan sağlanmalıdır. Konunun vahametine kapılmadan sakince ve dikkatle kişiyi dinlemek ve anlamaya çalışmak kişi için oldukça faydalı olacaktır. Kişinin sorununun çözümünün mümkün olup olmamasından bağımsız olarak, kişiye hemen çare üretmektense, anlaşıldığını hissettirmek kişi için hayati öneme sahip olacaktır. Umut vermek elbette ki önemli fakat her şeyden önce kişinin kendisini ve hayatını değersiz, anlamsız ve umutsuz gördüğünü hatırlamak ve kişinin varlığına, duygularına ve düşüncelerine saygı duymak yararlı olacaktır. İntihar düşüncesi olanlar, etrafında böyle kişiler olanlar, daha önce intihar teşebbüsünde bulunmuş olanların kendileri için zor bir durumda olduklarını bilmek ve gerekirse yardım almaktan çekinmemek ve böyle kişileri yardım almaya teşvik etmek oldukça önemlidir.
[1] https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/10/10/default-calendar/world-mental-health-day-2019-focus-on-suicide-prevention
[2] https://teyit.org/intihar-dosyasi-ii-turkiyede-intiharlar
[3] https://teyit.org/intihar-dosyasi-ii-turkiyede-intiharlar
[4] https://teyit.org/intihar-dosyasi-ii-turkiyede-intiharlar
