İZEL G. ÖZKAN, Klinik Psikolog
2020 hemen herkes için zor bir yıl oldu. Yeni bir yılın gelişi, pek çok insan tarafından sonu gelmiş bir defterin kapanıp, taze bir başlangıç yapılması gibi algılanabilir. Yılın bitmesiyle birlikte tüm zorlukların, sorunların, olumsuzlukların hayatımızdan çıkıp gideceğine inananların, inanmak isteyenlerin sayısı azımsanamayacak kadar çoktur sanırım. Bu nedenle, senenin nasıl geçtiğine dair bir hesaplaşmanın yanı sıra gelecek seneye dair beklentilerin epey yer kaplaması doğaldır.
Hesaplaşma
Bazen bireyler yaşadıklarının, hissettiklerinin içsel bir muhakemesini yapmaya ihtiyaç duyarlar. Bunu yaparken, kişinin kendi iç dünyasına bir miktar dışarıdan bakmaya çalışması öz-değerlendirme yapabilmesine yardımcı olabilir. Örneğin, “2020 nasıl bir yıldı?”, “Benim için ne kadar verimli geçti?”, “Yapmak istediklerimi gerçekleştirebildim mi?” gibi sorularla zihinlerin meşgul olduğunu gözlemleyebiliriz. Bu noktada bazı insanların meselesi ötekiyle bazılarının meselesi ise kendisiyle olabilir. Örneğin, geçtiğimiz yıl işinde beklediği pozisyona gelememiş ve hayal kırıklığına uğramış birini düşünelim. Koronavirüse, şartlara, sisteme, iş yerine, yöneticilere, patronlara faturayı keserek, kişinin kendisinin ne yaptığına dönüp bakmaması, bütün sorumluluğu dış etkenlere yüklemek olur. Bunun tam tersi dış etkileri hiç göz önünde bulundurmadan sadece kendine yüklenenler, “zaten ben başarısızım, hiçbir şeyi doğru düzgün yapamıyorum” diye düşünenler de olabilir. Dış etkenleri yok saymak da, olayların tamamen bizden kaynaklı olduğunu düşünmek de kuşkusuz büyük bir yanılgıdır. Kişinin kendisini, davranışlarını gözlemleyerek geliştirmesi, güçlendirmesi gereken noktaları görmesi ve hangi dış faktörlerin onu nasıl etkilediğini fark etmesi önemlidir. Böylelikle kişi kendi ihtiyaçlarının neler olduğunu anlayabilir, yapabileceklerine odaklanabilir, değiştirmek, dönüştürmek istedikleri ile ilgili seçenekleri keşfedebilir.
Beklentiler
Geleceğe yönelik yapılan planlar, kurulan hayaller insanların gelecek ile ilgili motivasyonları için oldukça önemlidir. Böylelikle bazı hedefler belirlenebilir ve gündelik hayat daha anlamlı kılınabilir. Yeni yılın gelişi, bir başlangıç yapmak için fırsat olarak algılanabilir. Yapılan araştırmalar, belirlenen hedeflerin %55’inin egzersiz yapmak, sağlıklı yemek yemek, sağlıklı alışkanlıklar kazanmak gibi sağlıkla, %34’ünün para biriktirmek, borçtan kurtulmak, daha organize çalışmak gibi ekonomik beklentilerle, %5’inin ise aileyle zaman geçirmek, keyifli vakit geçirmek gibi sosyal motivasyonla ilişkili olduğunu göstermektedir*. Hayaller kurmak, planlar yapmak kadar bunları hayata geçirmek uygulamak konusunda da düşünmek, hedefler doğrultusunda yapılması gerekenleri sürdürülebilir kılmak da önemlidir.
Düzenlemeler
Öyle ise hayallerden planlara, planlardan eylemlere geçmek önemli hale geliyor. “Hayal kurdum, planladım ve iyi ki yaptım” diyebilmek için;
- Hedeflerinizi önceliklendirmeye çalışabilirsiniz: Çok sayıda ya da çok fazla hedef belirlemek hem başlamak için korkutucu olabilir hem de sürdürülebilirlik açısından elverişli olmayabilir. Dolayısıyla belki de değişmesine, hayatınıza girmesine en çok ihtiyaç duyduklarınızı belirleyerek başlamak, yaptıkça yeni hedefler belirlemek motivasyonunuzu artırabilir.
- Everest beklentilerden kaçınabilirsiniz: Kendi sınırlarınızı bilmek, içinde bulunduğunuz ortamın farkında olmak, gerçekçi planlar yapmanızı sağlayabilir. Özellikle yeni bir beceri kazanmak ile ilgili belirlediğiniz hedeflerde, kendi potansiyelinizi biraz zorlayıp sizi konfor alanınızdan çıkartacak fakat zorluğuyla da sizi yıldırmayacak şeyleri seçebilirsiniz.
- Keyif almayı kendinize hatırlatabilirsiniz: Yapılan araştırmalar uzun vadede geri dönüşü olan, kısa vadede getirisi hissedilmeyen hedeflerin takip edilmesinin daha zor olduğunu, insanların bırakma eğilimlerinin daha fazla olduğunu göstermektedir*. Bir başka deyişle, bir hedefin belirlenmesi yeterli olmuyor, devam edebilmek için keyif vermesi de önem taşıyor. Örneğin, daha sağlıklı olmak için hayatınıza sporu dahil etmek istiyorsanız, keyif aldığınız bir spor dalını seçmek bir süre sonra bunun hayatınızda bir alışkanlığa dönüşme olasılığını artırabilir.
- Kendi hayatınız ile ilgili sorumluluk alabilirsiniz: Bazen yetişkinler de çocuklar gibi sadece düşünerek bir etki elde edebilecekleri hissine kapılabiliyorlar. Düşünmek, zihinde tutmak önemli bir ilk adım. Sonrasında ise, yılmadan devamlılığını sağlamaya çalışmak ve çaba sarf etmek hayalleri gerçeklere dönüştürebilir.
Her zaman iyisiyle kötüsüyle karşılaşacağımız pek çok durum, altından kalkmamız gereken sorunlar olacaktır. Yapabildiklerimizi, iyi olduğumuz alanları kendimize hatırlatmak gibi yaşanan zorluklarla baş etme becerisi geliştirmek de insan olmanın bir parçası. 2020 tam da bu deneyimi bize sunmuş oldu. 2021’de de olaylara yaklaşımınız, motivasyonunuz, yaşam arzunuz, çabanız nasıl bir yıl olduğunu ve olacağını belirleyecektir.
* Woolley, K., & Fishbach, A. (2017). Immediate rewards predict adherence to long term goals. Personality and Social Psychology Bulletin, 43(2), 151-162
