ELİF GÖKÇE, Klinik Psikolog
Depremi korkutucu yapan özelliklerinin başında, öngörülemez ve engellenemez olması gelir. Herkesi etkileyen deprem, etrafında olan bitene anlam vermeye çalışan, dünyayı keşfetmekle meşgul çocuklar için içinden çıkamadıkları travmatik bir sorun haline gelebilir. Fakat depremin aksine bu durum kaçınılmaz değildir.
Travmanın temelinde kişinin varlığına yönelik bir tehdit algılanması ve güven duygusunun sarsılması vardır. Doğal afetler, savaşlar, trafik kazaları gibi öngörülemez ve yıkıcı olaylar travmatik yaşantı olarak adlandırılabilir.Ancak her travmatik yaşantının, kişide travma yaratması gerekmez. Kişinin güven duygusunu tazeleyen, başına gelenleri anlamlandırmasını sağlayan, başına gelebilecek olası tehlikelere karşı kendini koruyabileceğini hissettiren tüm etkenler, travmatik yaşantının travmaya dönüşmesini engeller.
Çocukların hemen her şeyden çok güvende olduğunu hissetmeye ihtiyacı vardır. Depremin kendisi, etrafındaki insanlarda gözlemlediği deprem endişesi, izlediği ve/veya duyduğu depreme dair haberler, depreme dair bilinmezlik ve kontrolsüzlük hissi çocuklarda güven duygusunun sarsılmasına sebep olabilir. Dünyayı anlamlandırmakta etrafındaki yetişkinlere ihtiyaç duyan çocukların, depremle sağlıklı bir biçimde baş edebilmeleri için yetişkinlere düşen sorumluluklar vardır; zira ebeveynler, hemen her konuda olduğu gibi, depremle baş etme konusunda da çocuklarına rol model olurlar.
Ebeveynlerin Yapabileceği 3 Temel Müdahale
- Çocuğun depremi anlamlandırabilmesi için, onun anlayabileceği bir dilde, depremi anlatın: Travmatik yaşantılar zor duygulara neden olduğu için çocuklarla konuşmaktan kaçınmak,ne yazık ki çocuğu korumaktan çok çocuğa zarar verebilir. Depremin, çocuğun anlayabileceği bir dilde çocuğa anlatılması, çocuğun hissedilebileceği bilinmezlik hissinin azaltılmasına yardımcı olur. Bu anlatımlarda “yağmurun yağması gibi deprem de olabilir”, “yeryüzü bazen hareket eder, sallanır” gibi basit ve gerçeği yansıtan ifadeler, çocuğa bilgi vererek başına geleni anlamlandırmasını sağlayabilir. Çok karmaşık ve ayrıntılı bilgi vermek, çocuğun bilişsel kapasitesinin üzerinde olması nedeniyle, kafa karışıklığı yaratabilir ve güçsüzlük hissini besleyebilir. Dolayısıyla, çocuktan gelebilecek sorularda da onun anlayabileceği cevaplar vermek önemlidir. Ayrıca, depremle ilgili haberlerin ve görüntülerin yetişkin izleyici kitlesi için hazırlandığını göz önünde bulundurarak, çocuğun bu tip kaynaklara maruz kalmasını mümkün olduğunca önlemek, önlenemediği durumlarda da çocukla gördükleri, düşündükleri, hissettikleri üzerine konuşmak gerekir.
- Çocuğun güvende hissetmesini sağlayın: Depremin doğasına dair bilgi almakla birlikte,çocuk için kendisinin ve sevdiklerinin hali hazırda güvende olduklarını bilmek önemlidir. Dolayısıyla depremin sürekli devam eden bir şey olmadığını hatırlatmak önemli olabilir. Örneğin, “Deprem oldu ve bitti. Şu anda sen de biz de güvendeyiz. Korktuk ama şu anda korkutucu bir şey olmuyor.” şeklindeki ifadeler daimi bir korku içinde yaşamasının önüne geçebilir.
- Çocuğa deprem ile ilgili neler yapabileceğini anlatın: Çocuğun yaşanabilecek diğer depremlere hazırlanması hem ailelere hem topluma düşen bir sorumluluktur.Çocuğa deprem anında neler yapılması gerektiği konusunda, yaşı göz önünde bulundurularak, bilgi verilebilir. Her konuda olduğu gibi, deprem konusunda da, çocuğa yaşına göre sorumluluklar vermek hem kendini yeterli ve güçlü hissetmesi açısından hem de travmatik yaşantının etkilerini azaltmak açısından faydalıdır. Tüm bunlar yapılırken depremin tekrar olabileceğini fakat güvende olmak için alınabilecek önlemler olduğunu vurgulamak, çocuğun hissedebileceği çaresizlik ve devamında gelebilen korku duygularının azaltılmasına yardımcı olur.
Tüm bunlara rağmen çocuklarda görülebilen kabus görme, alt ıslatma, yemeden kesilme veya iştah artışı, içine kapanma, huysuzluk gibi davranışlar gözlemleniyorsa uzman görüşü almak gerekebilir. Benzer şekilde,ebeveynler kendi duygularıyla baş etmekte zorlanıyorlarsa, hem kendi hem çocuklarının iyiliği için, bir uzmana başvurmaları faydalı olabilir.
