SERKAN KAHYAOĞLU, Klinik Psikolog
Koronavirüs salgını zamanı, yaşamı yapılandırmayı sekteye uğrattı. İnsanlar, bu olağanüstü durumda evde geçirmek zorunda kaldıkları zamanı kontrol altına almak için ne yapacaklarını, nasıl yapacaklarını sorguluyorlar.
Psikolojide bütüncül bir yaklaşım olan Transaksiyonel Analiz (TA) insanların “yapılandırma” ihtiyacından bahseder. Yapılandırma; zamanı, mekanı, ilişkileri belirli, öngörülebilir, seçilebilir, ihtiyaç duyulan yoğunlukta düzenleme, yönetme olarak tanımlanabilir. Bu ihtiyaç giderilmediğinde boşluk, yetersizlik, değersizlik, güvensizlik gibi duygular ortaya çıkar.
Zamanı Yapılandırmanın 6 Yolu [1]
- Geri Çekilme: İnsanlardan, gruptan zihinsel ya da fiziksel olarak uzaklaşma, kendi başına kalmaktır. Geri çekilmenin yararı, kişinin kendi başına kalarak kendini dinlemesi, duygusal ihtiyaçlarını giderme yollarını düşünmesidir. Ancak fazla geri çekilme sorun yaratabilir. Çünkü geri çekilme sırasında kişi sadece kendisiyle temas halindedir dolayısıyla farklı insanların duygu, düşünce, davranışlarıyla etkileşim kurmaz. Bu nedenle geri çekilme uzadıkça duygusal etkileşimden uzak kalmanın olumsuz etkileri söz konusu olabilir.
Korona günlerinde zamanı “geri çekilme”
- Gün içinde en az birkaç kez kendi başınıza kalma zamanı yaratın.
- Hayal kurun. Büyük küçük, kısa-uzun vadeli hayaller yaşama sevincini artırır.
- Kendiniz ve çevrenizdekiler için küçük sürprizler, hoşluklar planlayın.
- Evden çalışıyorsanız;
- Çalışmaya başlamadan önce geri çekilmeye zaman ayırın. Bu size planlama yapmak, hazırlanmak için gerekli zamanı verebilir.
- Çalışma süresi içinde kendi başınıza çalışma zamanları ayırmaya özen gösterin.
- Ritüel: Günlük hayatta yapılan etkileşime geçmek için kullanılan selamlaşma, saygı gösterme, iletişimi başlatma davranışları ritüellere örneklerdir. Ritüelleri yaşamak bir ihtiyaçtır ve iletişime geçmenin anahtarlarını sunar. Ancak fazla ritüel, fazla kural, fazla rutin anlamına gelir ve insanın ruhunu sıkar, düşünme becerilerini köreltir.
Korona günlerinde ritüeller
- Ev içinde günlük rutinler oluşturun. Belki çok katı olmayan bir zaman planı oluşturmak anlamlı olabilir. Bu sayede günün planı yapılandırılmış olur ve daha güvende hissedilebilir.
- Koronavirüsle ilgili haberleri takip etmek için sadece günün belirli zamanlarını ayırın. Koronavirüs tüm hayatınızı kapsarsa sıkan, bunaltan bir etki yaratabilir.
- Korona günlerine özel rutinler oluşturabilirsiniz. Selamlaşma, kitap okuma, film izleme, yemek hazırlama, sohbet etme gibi etkinliklerin ritüelleri olabilir. Örneğin, herkes sırayla yemekten önce bir şiirden bir dörtlük, bir fıkra, bir anekdot anlatabilir.
- Evden çalışıyorsanız;
- Online toplantıları başlatırken bitirirken çalışma arkadaşlarınızla bugünlere özel ritüeller oluşturabilirsiniz. Örneğin, herkesin sırayla umut, destek veren bir paylaşımda bulunması anlamlı olabilir.
- İş arkadaşlarınızın ve ev dışındaki yakınlarınızın halini hatırını sormayı unutmayın. Onlarla haberleşin.
- İş ortamında olduğu gibi günlük rutinlerinizi takip edin. Belki daha rahat kıyafetler giyebilirsiniz ama işe gider gibi giysilerinizi değiştirmek, tıraş olmak, duş almak, makyaj yapmak gibi yaptığınız hazırlıkları devam ettirin.
- Vakit geçirme: Belirli bir amacı olmayan, eğlenmek, rahatlamak için geçirilen zamanlardır. Herkesin serbest, eğlenceli, havadan sudan konuşma, rahatlama, eğlenme ihtiyacı vardır. Evde kalınan zamanlarda zamanı bu şekilde geçirmek, kişiyi yenileyen, bir tür ruhsal enerji depolamasına yardımcı olabilir. Ancak fazla “vakit geçirme” bir başka deyişle amaçsız, plansız şekilde zaman kullanıldığında zamanın sadece eğlence, amaçsız geçmesine ve dolayısıyla boşluk, işe yaramama, değersizlik gibi duygulara yol açabilir.
Evde “ vakit geçirme”
- Amaçsızca, serbest şekilde sohbet edin. Büyük ihtimalle evdekilerin bilmediğiniz yönlerini keşfedeceksiniz.
- Her tür oyunu oynamayı deneyin. Masa oyunları, kurallı oyunlar, hareketli oyunlar hepsi yaşam sevincini destekler. Oyun sadece çocuklarla değil, yetişkinlerin arasındaki ilişkinin de gelişmesine yardımcı olur.
- Sadece ev içindekilerle değil, ev dışındakilerle de sohbet edin, şakalaşın. Teknolojinin imkanlarını kullanmak ve uzun zamandır görüşmediğiniz yakınlarınızla iletişime geçmek için bu dönem iyi bir fırsat olabilir.
- Eğlenmek için internette, sosyal medyada gezinin. Bu gezinme eğlence için olacağından tercihen Koronavirüs haberlerini tercih etmeyin.
- Mizahı, sevdiğiniz filmleri, kitapları hayatınıza sokun.
- Evden çalışıyorsanız;
- İş arkadaşlarınızla toplantılara birkaç dakika sohbet ederek, haberleşerek başlayın. Hal hatır sormak, destek alıp vermek özellikle böyle zamanlarda daha da değerli olur.
- İş arkadaşlarınızla günün ya da haftanın belirli dönemlerinde iş dışında havadan sudan sohbet edin.
- İş arkadaşlarınızla evde vakit geçirme örnekleri hakkında fikir alışverişinde bulunun. Eğlence, rahatlamanın farklı yöntemlerini birbirinizden öğrenebilirsiniz.
- Etkinlik: Amacı, planı, takvimi belirli olan zamanı geçirme şeklidir. Herkes üretmeye, bir etki yaratarak iletişimde olmaya ihtiyaç duyar. Tabii ki “etkinliği” abartmak, günün tamamını etkinlikle geçirmek yorucu, sıkıcı, kısıtlayıcı olacaktır. Özellikle öğrencilerin olduğu evlerde ebeveynlerin çocuklara sürekli “ders çalış” demesi gereksiz çatışmalara yol açabilir. Çocuklar ve ergenlerin dikkat sürelerinin yetişkinlerden daha az, hareket ve heyecan isteklerinin daha fazla olduğunu unutmamak gerekir.
Korona günlerinde “etkinlik”
- Günü planlayın. Herkesin zorunlu yapması gerekenlere bağlı olarak zaman planını oluşturmak anlamlıdır. Evden çalışan birey, öğrencilerin durumuna göre planlamayı yapmak önemlidir.
- Ev işlerinde herkesin yaşına göre mutlaka sorumluluk almasını sağlayın.
- Özel ve ortak ilgi alanlarına göre etkinlik planlamaları yapın. Bazı konularda okumalar, film izlemeleri, araştırmalar, online kurslar için bu dönem iyi fırsatlar sağlayabilir.
- Evden çalışıyorsanız;
- İş ve evle ilgili zamanı nasıl ayıracağınızı belirleyin. Ev halkına bu konuda bilgi vermeyi unutmayın.
- Evin belirli bir bölümünü çalışma alanı yapın. Böylece ev ve iş ayrımı netleşmiş olur.
- İş ve özel hayat dengesini planlayın. İşe başlama ve bitirme zamanlarına uyun.
- Ekran önünde uzun süreler ruhsal ve fiziksel sağlığınız için sorun yaratabilir. Gün içinde yemek ve kahve aralarını planlayın.
- İş arkadaşlarınızı ve kendinizi yapılanlarla ilgili takdir etmeyi unutmayın. Zor zamanlarda ve farklı şartlarda çalışmak takdiri daha fazla hak eder.
- Yeni çalışma ve öğrenme fırsatlarına açık olun. Hemen “olmaz, zor” demek yerine denemek, anlamaya çalışmak çok işlevsel olabilir.
- Yardım etmeye ve istemeye bu dönemde daha açık olun. Dayanışma her zaman ama özellikle şimdi daha değerli, unutmayın.
- Psikolojik Oyun: Kişinin kendisinin ve başkalarının duygusal durumunu manipüle etmesidir. Başkasıyla yaşanan, yaşanacak durumla ilgili rahatsız olma halidir. Psikolojik oyunlar ilişkileri zedeler. Psikolojik oyun, kişinin kendisini ya da karşısındaki kişiyi küçümseyerek, yetersiz görerek bir tür olta atmasıyla başlar. Bu oltaya takılan bir yanıt olduğunda oyun başlar. Örneğin, ev temizliğinin geç yapılmasından rahatsız olan birinin biraz sertçe “saat kaç” sorusuna “bu ne biçim soru, evi temiz bulmuyorsan sen temizle” cevabıyla psikolojik bir zorlanma, çatışma başlayabilir. Psikolojik oyunlar heyecan yaratır ve yıllar içinde herkesin ilişki ezberine otomatik yerleşmiş kalıplardır. Yani herkes bir şekilde, suçlayıcı, kurtarıcı, kurban rolleri içinde gezerek psikolojik oyunun oyuncusu olabilir. Oyun 3 düzeyde yaşanabilir: basit laf sokmayla bitebileceği gibi, acıtıcı zorlayan bir duygusal alışverişe hatta şiddete dönüşebilir. Sevindirici olan birçok insan oyunu birinci derecede sonlandırır ve birbiriyle işlevsel bir etkileşime geçer.
Evde zaman geçirirken ya da evden çalışıyorsanız psikolojik oyuna girmeden iletişim kurmak ve zamanı geçirmek için en uygun yöntem alt mesaj olmadan açıkça beklentileri ifade ederek iletişim kurmaktır.
- İçtenlik: Açık ve dürüstçe kurulan ilişkidir. İçtenlikte güven ve açıklık vardır. İletişimde bulunan kişiler içlerindeki düşünce ve duygularını olduğu gibi ifade ederler. Kimse diğerini yönetmeye çalışmaz. İçtenlik dertleşmek, sevginizi ilginizi gösterme, koruma, cesaretlendirme, dayanışma içeren davranışlardır. Herkes böyle bir ilişki içinde değerli hisseder.
Öte yandan içtenlik belki de en riskli zamanı yapılandırma şeklidir. Zira karşılık bulmama durumunda hayal kırıklığı, üzüntü büyük olabilir. Ancak tam da bugünlerde evde geçirilen zaman, içten ilişki kurmak istediğiniz kişilerle iletişiminizi gözden geçirme, sevginizi, üzüntünüzü, korkunuzu, öfkenizi paylaşma şansı olarak görülebilir.
Bütün bu süreçte evde zamanınızı geçirirken psikolojik oyun dışındaki zamanı yapılandırma türlerinin her birini kullanmak gereklidir. Zira her biri farklı ihtiyaçları gidererek zamanı yapılandırmaya hizmet etmektedir.
[1] Berne E. (1972). What do you say after you say hello, pg 21. New York Times Book, New York.
