CANSU OMRAK, Klinik Psikolog
Ebeveynler, öğretmenler başta olmak üzere çocuklarla çalışan ve temas eden hemen hemen herkesin gelişimi desteklemek için kitapların öneminden bahsettiğini duyarız. Bebeklere kitaplar okunması önerilir, yuvalarda kitap okuma saatleri yapılır, kimileri için uyku öncesi rutinidir hatta çocuğu kitap okuma alışkanlığı kazansın diye model olan ebeveynleri bile görmek mümkündür.
Böylesine önemli bir yeri nasıl ediniyor kitaplar?
Yapılan araştırmalar gösteriyor ki; bebeklikten itibaren düzenli kitap okumak kelime bilgisi, cümle yapısı gibi dil becerilerinin, sözlü ve sözsüz becerilerin, dikkat, hafıza gibi bilişsel becerilerin geliştiğini göstermektedir[1]. En sevdiği oyuncağı kaybolan bir çocuğu konu alan bir öyküde olaylar ve duygular “Sence Ayşe oyuncağı kaybolunca / bulununca nasıl hissetmiş olabilir? Oyuncağı kaybolmasın diye / bulmak için başka ne yapabilirdi?” şekilde masalların, öykülerin içeriği ve içerik üzerinden duyguları, davranışları konuşmak sosyal becerileri desteklerken, ebeveyn çocuk ilişkisini de güçlendirebilir.
Çocuklar için kitap seçerken;
- Yaşına uygun kitaplar seçmek
Çocukları doğumdan itibaren kitaplarla tanıştırmak mümkündür. Çocuğun yaşına uygun, dikkatini sürdürebileceği kitaplar seçmek önemli bir noktadır. İlk kelimelerim kitapları, sayfada tek, daha büyük resimlerin olduğu kitaplar ve sessiz kitaplar ile alışkanlık kazandırmaya başlanabilir. Yaşına göre sayfa sayısının ve yazıların arttığı kitaplar ile ilerlenebilir. Benzer şekilde, kitapların içerikleri kadar görsellerinin de önemli olduğunu unutmamak gerekir. Henüz okumayı öğrenmemiş çocuklar yalnızca resimlere bakarak kendi masallarını, hikayelerini yazabilirler. Karakterin ne hissettiğini, ne yaşadığını görseller üzerinden değerlendirebilirler. Çocukların kendi masallarını yazmasını isteyerek, çocukların hayal gücü desteklenebilir ve çocukların dünyasını duymak mümkün olabilir. Bazen çocuklar farklı sebeplerle doğaçlama bir hikaye anlatmaktan çekinebilir “Ben okumayı bilmiyorum, sen oku yazıları” diyebilir. Bu tür durumlarda, hali hazırda okunmuş bir kitaba, ebeveyn kendi hayal gücünü kullanarak bir masal yaratabilir ve model olabilir.
- İlgi alanına uygun kitaplar seçmek
Her çocuğun biricik oluşu ilgi alanları üzerinde de görülebilir. Kimi çocuk masallarla, kimileri hayvanlarla, kimileri atlaslarla, kimileri araçlarla ilgileniyor olabilir. “Farklı alanlara da ilgisi olsun” diyerek çok ilgisini çekmeyen kitaplar yerine ilgi alanını destekleyen kitap ve dergiler ile seçilebilir. Zaman ilerledikçe farklı türlerde ve farklı karakterlerin olduğu kitaplar okunabilir ve yeni ilgi alanları keşfedilebilir.
- Kitapların içeriğine dikkat etmek
Kitapların içeriğinin en önemli nokta olduğunu söyleyebiliriz. Tam da bu nedenle, ebeveynlerin, öğretmenlerin kitapları önceden okuyarak değerlendirmiş olmaları önemlidir. Önden değerlendirmenin yapılamadığı durumlarda, “Tüh keşke almasaydık” dedirtebilecek görseller, ifadeler ile karşılaşılabilir. Örneğin, kitapta yalan söylemek, söz dinlememek, yemeğini yememek, ödev yapmamak gibi “yanlış” davranışlar yüceltiliyor olabilir. “Prenseslerin kurtarılması gerekir”, “üvey anneler kötüdür”, “erkekler ağlamaz” gibi toplumsal cinsiyet rollerini, kalıp yargıları pekiştiren içerikler yer alabilir. Okula başlayacağı için gergin olan ve “Okula gitmek istemiyorum” diye ağlayan karaktere “Ağlama, ağlayacak ne var” şeklinde duyguyu görmezden gelen, işlevsel olmayan bir müdahale yapılıyor olabilir. Bu tür durumlarda, yetişkinler kitabı sansürlü okumayı tercih edebilir. Bu sansürün alternatifi ise tam bu noktaları “Sence başka ne yapabilirdi?”, “Sence erkekler ağlayabilir mi?”, “Sanırım çocuk üzülmüş, neden üzüldüğünü konuşabiliriz.” gibi çocukla birlikte düşünebileceğiniz, konuşabileceğiniz, farklı seçenekler üretebileceğiniz bir fırsat olarak kullanmak mümkündür.
Kitapların ebeveynler için de destekleyici yanları olduğunu unutmamak gerekir. Yas, cinsellik, boşanma, ayrımcılık, zorbalık, travmatik deneyimler gibi zorlanılabilecek konular, kitaplar aracılığı ile konuşulabilir. Tuvalet eğitimi, okul, kardeş ilişkileri gibi temalarda kitaplar hem çocuklara hem ebeveynlere bilgi verebilir. Özetle, kitaplar bir konuda rehberlik edebilir, sohbeti başlatmak ve sürdürmek için kullanılabilir.
Son olarak, bir çocuk kitabı yalnızca çocuk kitabı olmayabilir ve yetişkinlerin de okuyup kendi duygularına, dünyasına dair kapılar açmasını sağlayabilir.
Çocuk kitapları dünyasına hoş geldiniz.
[1] Metin, G. T., & Gökçay, G. (2014). Bebeklik ve erken çocukluk döneminde kitap okuma: Çocuk sağlığı izlemlerinde etkili bir gelişim önerisi. Çocuk Dergisi, 14(3), 89-94.
